መእተዊ ብከላ ፕላስቲክ
ፕላስቲክ ንዓለም ዳግማይ ቅርጺ ሂቡዋ፡ ካብ ክንክን ጥዕና ናብ መንበሪ ገዛ ፍታሕ ዝህብ። እንተኾነ ግን ካብ መጠን ንላዕሊ ምጥቃሙ ኣኽራናት ጎሓፍ ፈጢሩ። ናይ ክልተ ወገን ዛንታ እዩ: ምቹእነትን ሳዕቤኑን። ዓለምለኻዊ ኣሰር ፕላስቲክ ሰፊሕ እዩ። ልዕሊ 4.5 ቢልዮን ቶን ዘፍረየ ኮይኑ፡ ክፋል ዳግማይ ከምዝተጠቕመሉ ተገሊጹ። ውቅያኖሳት፡ እንስሳ ዘገዳምን መልክዓ ምድርን ነቲ ጭካነ ይስከሞ። እቲ ስኬል ኣዝዩ ዘፍርሕ እዩ ግን ምፍላጡ ስጉምቲ ይድርቢ።ፕላስቲክ ብከላ ንከባብያዊ ጉዳይ ጥራይ ኣይኮነን፤ ማሕበራዊ ኣላርም እዩ። ንህይወት ባሕሪ ይጸልዎ፣ ኣብ ሰንሰለት መግቢ ይኣቱ፣ ንጥዕናና ይጸልዎ። ንጥዕና ፕላኔትናን ናትናን ዝምልከት ወሳኒ እዩ።
ምልዓል ምፍራይ ፕላስቲክ .
ታሪኻዊ ጽሑፍ፡ ካብ ባከላይት ክሳብ ቢልዮናት ቶን
ጉዕዞ ፕላስቲክ ኣብ መጀመርታ መበል 20 ክፍለ ዘመን እዩ ጀሚሩ። ኣብ 1907 ዝተማህዘ ባከላይት፡ ናይ መጀመርታ ምሉእ ብምሉእ ስነ-ጥበባዊ ፕላስቲክ እዩ ነይሩ። ምጅማር ሓድሽ ዘመን እዩ ነይሩ። ኣብ ውሽጢ ዓሰርተታት ዓመታት፡ ምፍራይ ፕላስቲክ ንላዕሊ፡ ንኢንዱስትሪታትን መዓልታዊ ህይወትን ለውጢ ኣርእዩ።
ዓለምለኻዊ ምፍራይ ፕላስቲክ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት
ምፍራይ ፕላስቲክ ብዝለዓለ ደረጃ ዓብዩ። ኣብ 1950 ዓለምለኻዊ ምህርቲ ኣስታት 2 ሚልዮን ቶን እዩ ነይሩ። ኣብ 2015 ኣብ ዓመት ልዕሊ 380 ሚልዮን ቶን በጺሑ። እዚ ምልዕዓል እዚ ኣብ ፕላስቲክ ንዝተፈላለየ መተግበሪታትና እናወሰኸ ዝኸይድ ዘሎ ምጽጋዕ ዘንጸባርቕ እዩ።
እቲ ድርብ ጫፍ ዘለዎ ሴፍ ናይ ፕላስቲክ ምህዞ
ፕላስቲክ ምህዞ ብዙሕ ረብሓታት ኣምጺኡ-ቀለልቲ ንዋት፣ ጽንዓትን ብዙሕ ሸነኻትን። ይኹን እምበር እዚ ብልጫታት እዚ ርኡይ ጕድለት ዘለዎ እዩ። ኣብዚ እዋን እዚ ቀጻሊ ብከላን ከባብያውን ጉድኣት ዓቢ ስክፍታታት ኣለዎ።
ናይ ፕላስቲክ ጎሓፍ ጽልዋ ከባቢ .
ህይወት ባሕርን ስነ-ህይወትን ኣብ ትሕቲ ስግኣት
ናይ ፕላስቲክ ጎሓፍ ንውቅያኖሳትና ስሒቡ ኣሎ። ንህይወት ባሕርን ንኢኮስይስተምስ ይቕይርን። ማይክሮፕላስቲክ፡ ደቀቕቲ ንጥረ ነገራት፡ ብፍላይ ጐዳኢ እዩ። መርዛማት ነገራት ይምጥጡን ብእንስሳታት ይውሓጡን ናብ ሰንሰለት መግቢ ይኣትዉ።
እቲ ናይ ማይክሮፕላስቲክስ ማይክሮፕላስቲክስ ስግኣት ትሕቲ 5 ሚ.ሜ ዝዓቐኑ ቁራጽ እዩ። ካብ ዝዓበየ ናይ ፕላስቲክ ፍርስራስን ማይክሮቢድስን ኣብ መመላኽዒታት ዝመጹ እዮም። እዞም ንጥረ ነገራት እዚኦም ብህይወታውያን ይውሓጡ፣ እዚ ድማ ኣካላዊ ጉድኣትን ኬሚካላዊ ብከላን የስዕብ።
ኣብ ፕላስቲክ ፍርስራስ ብዝተገብረ ምትሕንፋጽን ምውሓጥን እንስሳ ዘገዳም ንእንስሳ ዘገዳም ኣዝዩ ከቢድ ስግኣት እዩ። እንስሳታት ኣብ መጻወድያ ክኣትዉ ይኽእሉ እዮም፣ እዚ ድማ ናብ መጉዳእቲ ወይ ሞት የስዕብ። ምውሓጥ ማዕረ ማዕሪኡ ሓደገኛ እዩ፣ ምኽንያቱ ስርዓታት ምሕቃቕ መግቢ ክዓግትን መርዛም ነገራት ናብ ህይወታውያን ከእቱን ስለ ዝኽእል።
መጉሓፊ ጐሓፍን ሕድሪ ጐሓፍ ፕላስቲክን .
ነዊሕ ዕድመ ፕላስቲክ ኣብ መጉሓፊ ዝርከብ መርገም እዩ። ቦታ እናወሰደ ንዘመናት ይጸንሕ። ናይ መጉሓፊ ቦታታት ናይ ድርባይ ባህልና ምስክር ኮይኑ፡ ምቹእነት ብዝለዓለ ከባብያዊ ወጻኢታት ዝመጽእ እዩ።
ኣብ መጉሓፊ ጐሓፍ ዘሎ ፕላስቲክ ነዊሕ ዕድመ ብባዮዲግሬድ ኣይርከብን፤ ናብ ንኣሽቱ መርዛማት ቁርጽራጻት ሰቢሩ ፎቶሪግስ ይገብር። እዚ መስርሕ እዚ፡ ንኣማኢት ዓመታት ዚኸውን ጐዳኢ ኬሚካላት፡ ምንጪ ሓመድን ማይን ብምኻድ ይለቅቕ።
መርዛም ኬሚካላት ከም ፕላስቲክ እናተበላሸወ፡ ናብ መሬት ክሰፍሩ ዝኽእሉ ኬሚካላት ይለቅቑ። እዞም መርዛማት ነገራት ንኢኮስይስተም ክዘርጉን ንጥዕና ደቂ ሰባት ሓደጋ ከስዕቡን ይኽእሉ። እቲ ምፍሳስ ስቕ ዝበለ መርዚ ኮይኑ፡ ቀስ ብቐስ ብኣከባቢ ዝዝርጋሕ እዩ።
ስቕታ ዝወጹ ውቅያኖሳት
ቶናት ፕላስቲክ ናብ ውቅያኖሳት ዓመታዊ ዝኣቱ
ሚልዮናት ቶናት ፕላስቲክ ኣብ ዓመት ናብ ውቅያኖሳትና መንገዶም ይኸዱ። እዚ ዘሰንብድ ኣሃዝ ውጽኢት ናይቲ እኹል ዘይኮነ ምሕደራ ጎሓፍን ምጉሓፍን እዩ። እቲ ጽልዋ ርሑቕ ዝጥምት ኮይኑ፡ ንህይወት ባሕርን ስነ-ህይወትን ዝጸሉ እዩ።
እቲ ዓቢ ፓስፊክ ጎሓፍ ፓች
ኣብ ፓስፊክ ኣብ ዝርከብ ሰፊሕ ቦታ፡ እቲ ዓቢ ናይ ፓስፊክ ጎሓፍ ምልክት እዩ። ኣማኢት ማይላት ናውቲካል ዝሽፍን ናይ ፕላስቲክ ፍርስራስ ጂረ እዩ። እዚ ፓች እዚ ንወልፊ ፕላስቲክናን ሳዕቤናቱን ዘዘኻኽር መዘኻኸሪ እዩ።
ስርዓታት ሩባ፡ ዓበይቲ ኣበርከትቲ ንብከላ ውቅያኖስ
ሩባታት ከም መተሓላለፊ ኮይኖም ይሰርሑ፣ ካብ መሬት ናብ ባሕሪ ፕላስቲክ ጎሓፍ ተሰኪሞም ይኸዱ። ንብከላ ውቅያኖስ ርኡያት ኣበርከትቲ እዮም። እቶም 1000 ዝበለጹ ሩባታት 80% ናይቲ ናብ ውቅያኖስ ዝርከብ ልቀት ፕላስቲክ ልቀት ፕላስቲክ ሩባታት ዝሽፍን እዩ። ነዚ ምፍታሕ ድማ ኣብ ላዕለዋይ መስመር ምሕደራ ጎሓፍ ትኹረት ይሓትት።
ዓለምለኻዊ ቅልውላው ምሕደራ ጎሓፍ ፕላስቲክ
እቲ 100% ፍልልይ ዘምጽእ 0.5% .
0.5% ጥራይ ናይ ፕላስቲክ ጎሓፍ ኣብ ውቅያኖሳትና ይውዳእ። እዚ ሚእታዊት እዚ ንእሽቶ ክመስል ይኽእል እዩ፡ ጽልዋኡ ግን ዓቢ እዩ። ንህይወት ባሕርን ስነ-ህይወትን ዝጸሉ ሚልዮናት ቶን ዝውክል እዩ። እዚ ክፋል እዚ 100% ካብ ኣቓልቦናን ስጉምትናን ይሓትት።
ናይ ፕላስቲክ ጎሓፍ ጌጋ ምሕደራ
ጐሓፍ ፕላስቲክ ኣብ ግጉይ ምሕደራ ሱር ዝሰደደ ዓለማዊ ቅልውላው እዩ። ርኡይ ክፋል ፕላስቲክ ዳግማይ ኣይጥቀመሉን ወይ ኣይቃጸልን። ኣብ መወዳእታ ኣብ መጉሓፊ ወይ ኣብ ዝገደደ ኣብ ተፈጥሮኣዊ ከባቢታት ይውዳእ።
ዳግማይ ዘይተጠቕመሉ፡ ዘይተቖርጸን መሬት ዘይተመልአን ሓደ ርብዒ ናይ ፕላስቲክ ጎሓፍ ብጌጋ ይመሓደር። እዚ ጎሓፍ እዚ ዳግማይ ኣይጥቀመሉን፣ ይቃጸል፣ ወይ ኣብ ዝተዓሸገ መጉሓፊ ኣይዕቀብን። ንከባብያዊ ብከላ ተቓላዕቲ ይኸውን፣ መብዛሕትኡ ግዜ ናብ መስመራት ማይን ውቅያኖሳትን መንገዱ ይረክብ።
ለውጢ ክሊማን ብከላ ፕላስቲክን: an entined future
ካብ ምፍራይ ፕላስቲክ ዝወጽእ ልቀት ጋዝ ምድረበዳ
ናይ ፕላስቲክ ዑደት ህይወት ካብ ልቀት ጋዝ ምድረበዳ እዩ ዝጅምር። ምፍራይ ፕላስቲክ ምፍራይ CO2 ዝበሃል ንለውጢ ክሊማ ዓቢ ኣበርክቶ ዝገብር እዩ። እቲ መስርሕ ቅሪተ-ኣካላት ነዳዲ ምውጻእን ምጽራይን ዘጠቓልል ኮይኑ፡ እዚ ድማ ካብዞም ጋዛት ርኡይ መጠን ዝፍኑ እዩ።
ምብራስ ኣግራብ ንቕርጺ ነዳዲ ምውጻእ
መበገሲ ዛንታ ፕላስቲክ ምስ ምብራስ ኣግራብ ዝተኣሳሰር እዩ። ቅሪተ-ኣካላት ነዳዲ ምውጻእ መብዛሕትኡ ግዜ ናብ ምእላይ ኣግራብ ይመርሕ። እዚ ድማ ዝተዓቀበ ካርቦን ይለቅቕ ጥራይ ዘይኮነስ፡ ንCO2 ናይ ምምጣጥ ዓቕሚ መሬት ይንክዮ፡ ንለውጢ ክሊማ የጋድዶ።
ካብ መጉሓፊ ጐሓፍ ዝወጽእ ልቀት ሜታን
ፕላስቲክ ኣብ መጉሓፊ ምስ ዝውዳእ፡ ንልቀት ሜታን ኣበርክቶ ይገብር። ፕላስቲክ ኣናሮቢክ ክበታተኑ ከለዉ፡ ብርቱዕ ናይ ምድረበዳ ጋዝ፡ ሜታን ይለቅቑ። መጉሓፊ ጐሓፍ ትርጉም ዘለዎ፡ ግን ከኣ መብዛሕትኡ ግዜ ዕሽሽ ዝበሃል፡ ምንጪ ናይዞም ልቀት ኣብቲ ናይ ክሊማ ለውጢ መመዓራረዪ እዩ።
ሳዕቤናት ጥዕና ደቂ ሰባት
ማይክሮፕላስቲክስ ኣብ ሰንሰለት መግቢና
ማይክሮፕላስቲክስ ኣብ ሰንሰለት መግቢና ስሒቡዎ ኣሎ። ኣብ ምግቢ ባሕሪ ዝርከቡ ናብ ጻሕልና መንገዶም ይኸዱ። እዚ ምቅላዕ እዚ፡ እቲ ንነዊሕ እዋን ኣብ ጥዕና ደቂ ሰባት ዘስዕቦ ጽልዋ ገና ምሉእ ብምሉእ ኣይተረድአን፡ እዚ ምቅላዕ እዚ፡ ንዘይተፈልጠ ሓደጋታት የስዕብ።
ምቅላዕ ኬሚካልን ሓደጋታት ጥዕናን
ፕላስቲክ ንኢንዶክራይን ዲስፕሮክተር ሓዊሱ ጎዳእቲ ኬሚካላት ዝሓዘ እዩ። ካብ ፍርያት ፕላስቲክ ምፍሳስ፡ እዞም ኬሚካላት መግብን ማይን ክብክሉ ይኽእሉ። ካብ ዘይምዕሩይነት ሆርሞናት ክሳብ ጸገማት ስርዓተ-ምፍራይ፡ ምስ ዝተፈላለየ ናይ ጥዕና ጉዳያት ዝተኣሳሰሩ እዮም።
እቲ ድምጺ ኣልቦ ወራሪ: ማይክሮፕላስቲክስ ኣብ ኣካላት ሰብ
ኣብ ቀረባ እዋን ዝተገበሩ መፅናዕትታት ኣብ ኣካላት ደቂ ሰባት ዝርከቡ ማይክሮፕላስቲክ ከምዝረኸቡ ተገሊፁ። እዚ ድምጺ ኣልቦ ወራሪ ቀጻሊ ዓቢ ናይ ጥዕና ስክፍታ ክኸውን ይኽእል እዩ። ህላወ ማይክሮፕላስቲክ ከም ዘመልክቶ፡ ብከላ ፕላስቲክ ንጥዕና ደቂ ሰባት ቀጥታዊ ሓደጋ ዘይኮነስ፡ ንከባብያዊ ጉዳይ ጥራይ ዘይኮነስ፡ ጉዳይ ከባቢ ጥራይ ዘይኮነስ ንጥዕና ደቂ ሰባት ዝምልከት እዩ።
ካብ ፕላስቲክ ነጻ ዝኾነ መጻኢ ስትራተጂታት
ውልቃዊ ተግባራት ንለውጢ
ውልቃዊ ምርጫታት ናብ ሓባራዊ ለውጢ ከስዕብ ይኽእል። ዳግማይ ክጥቀሙሉ ዝኽእሉ ኣማራጺታት ብምምራጽ፡ ኣብ ፕላስቲክ ኣጠቓቕማ ብዓቢኡ ክንቆርጾ ንኽእል። ዳግማይ ክጥቀሙሉ ዝኽእሉ ቦርሳታት፡ ጥርሙዝ ማይን መትሓዚታትን፡ ካብ ፕላስቲክ ነጻ ዝኾነ ናብራ ንምቕራብ ግብራዊ ስጉምትታት እዮም።
ዳግማይ ክጥቀሙሉ ዝኽእሉ ኣማራጺታት ናብ ዳግማይ ክጥቀሙሉ ዝኽእሉ ነገራት ምቕያር ቀሊል ግን ከኣ ሓያል ተግባር እዩ። ኣብ ሓደ ኣጠቓቕማ ፕላስቲክ ምጽጋዕ ይንክዮ፣ እዚ ድማ ቀንዲ ምንጪ ብከላ እዩ።
ንሓደ ኣጠቓቕማ ንሓደ ግዜ ዝጥቀመሉ ፕላስቲክ ምጉዳል ንሓደ ኣጠቓቕማ ዝኸውን ፕላስቲክ ምጉዳል ወሳኒ እዩ። እዚ ድማ ከም ሓሰር፣ መቑረጺን ብፕላስቲክ ዝተጠቕለለ ፍርያትን ዝኣመሰሉ ነገራት የጠቓልል። ንኣሽቱ ምንካይ ተደሚሩ ክሳብ ርኡይ ጽልዋ።
ማሕበረሰብን ሓጋጊ ኣካልን ደገፍ
ማሕበረሰባትን መንግስታትን ካብ ፕላስቲክ ነጻ ዝኾነ መጻኢ ኣብ ምቕራጽ ዓቢ ተራ ኣለዎም። ደጋፊ ፖሊሲታትን ማሕበረሰባዊ ተበግሶታትን ሰፊሕ ለውጢ ክድርኽ ይኽእል እዩ።
ፕላስቲክ ቦርሳታት ምእጋድ ፕላስቲክ ቦርሳታት ልሙድን ውጽኢታውን ሕጋዊ ስጉምቲ እዩ። ዘላቒ ኣማራጺታት ንምጥቃም ዘተባብዕን ብከላ ፕላስቲክ ይቕንስን እዩ።
ንክቢ ቁጠባዊ ተበግሶታት ዝግበር ደገፍ ሓደ ክቢ ቁጠባ ዳግማይ ንምጥቃምን ዳግመ-ምጥቃምን ንዋት ዘተባብዕ እዩ። ከምዚ ዝኣመሰለ ተበግሶታት ምድጋፍ፡ ነቲ ኣብ ፕላስቲክ ጐሓፍ ዚርከብ ሉፕ ንምዕጻው ይሕግዝ፣ እዚ ኸኣ ዝያዳ ዘላቒ ስርዓት የዕቢ።
ሓይሊ ሓባራዊ ስጉምቲ .
ዓለምለኻዊ ተበግሶታትን ሽርክነትን
ዓለማዊ ተበግሶታት ኣብ ቃልሲ ኣንጻር ብከላ ፕላስቲክ ንዘለዉ ሃገራት ይጥርንፋ። ሽርክነታት ከም ወፍሪ ጽሩይ ባሕሪ ሕቡራት ሃገራት፡ ዓለምለኻዊ ምትሕብባር ዘዕቢ። እዚ ጻዕርታት እዚ ጐሓፍ ፕላስቲክ ንምንካይን ኣብ መላእ ዓለም ዘላቒ ኣሰራርሓ ንምድንፋዕን ዝዓለመ እዩ።
ናይ ትካል ሓላፍነትን ምህዞን
ትካላት ንግዲ ኣብ ምሕደራ ጎሓፍ ንመሃዝነት ቁልፊ ይሕዙ። ኩባንያታት ንኮርፖሬት ሓላፍነት ብምሕቋፍ፡ ትካላት ካብ ፕላስቲክ ንከባቢ ዝምችእ ኣማራጺታት ከማዕብላ ይኽእላ እየን። ዘላቒ ፍርያት ኣብ ምፍጣር ዘለዎም ተራ ካብ ፕላስቲክ ነጻ ዝኾነ መጻኢ ወሳኒ እዩ።
ናይ ትምህርትን ንቕሓትን ወፍርታት
ትምህርቲ መሰረት ለውጢ እዩ። ናይ ንቕሓት ወፍሪታት ንህዝቢ ብዛዕባ ሓደጋታት ብከላ ፕላስቲክ ይሕብሩ። ስጉምቲ የነቓቕሑን ናብ ዝያዳ ዘላቕን ሓላፍነታውን ሃልኪ ንዝግበር ናይ ኣተሓሳስባ ምዝንባል ይጣበቑ።
ንዓለምለኻዊ ቅልውላው ብከላ ፕላስቲክ ኣብ ምፍታሕ፡ ነቲ ኣዝዩ ድራማዊ ምውሳኽ ምፍራይ ፕላስቲክ፡ ርሑቕ ዝዝውር ዝነበረ ጽልዋታት ከባቢ፡ ከምኡ’ውን ኣብ መንጎ ጎሓፍ ፕላስቲክን ለውጢ ክሊማን ዘሎ ዝተሓዋወሰ ዝምድና ዳህሲስናዮ ኣለና። እቲ ዕላል፡ ብፍላይ ኣብ ማእከላይ እቶት ዘለወን ሃገራት፡ ግቡእ ምሕደራ ጎሓፍ፡ ነቲ ወሳኒ ተራ ኣጉሊሑ፡ ኣብ ሰንሰለት መግቢና ዘሎ ዘስግእ ህላወ ማይክሮፕላስቲክን ክህሉ ዝኽእል ሓደጋታት ጥዕናን ኣጉሊሑ። ብተወሳኺ ኣገዳስነት ውልቃዊ ተግባራት፣ ደገፍ ማሕበረሰብ፣ ናይ ትካላት ሓላፍነትን ትምህርታዊ ተበግሶታትን ኣብ ምምራኽ ሓባራዊ ምንቅስቓስ ናብ ዘላቒ፣ ካብ ፕላስቲክ ነጻ ዝኾነ መጻኢ ኣብ ምምራሕ ተዘራሪብና ኣለና። እቲ ዝርርብ ካብዚ ከባብያዊ ጸገም ንምውጻእ መገድታትና ንምምሃዝን ንምንካይን ዳግማይ ንምጥቃምን ዝተዋደደ ጻዕሪ ከምዘድሊ ዘጉልሕ ኮይኑ፡ ንኹሉ ጥዑይ ፕላኔት ዘረጋግጽ እዩ።
ብዛዕባ እዚ ኣርእስቲ ዝያዳ ዝርዝር ሓበሬታ ንምርካብ፡ ነዞም ጸጋታት ክትውከሱ ትኽእሉ ኢኹም፤
